Die 19 septembris anno Domini 2023 Sancti Januarii Episcopi et Sociorum Martyrum
Truizmem jest stwierdzenie, że wraz z upływem czasu pewne praktyki lub pojęcia stają się niezrozumiałe lub praktycznie zapomniane. Co najwyżej ich użycie może budzić pewne skojarzenia, skądinąd właściwe, ale bez autentycznego ich zrozumienia. Tak jest w przypadku określenia „Kaplica Papieska” (wł. Cappella Papale, fr. Chapelle Papale), które – jakkolwiek używane w oficjalnej nomenklaturze watykańskiej [1] – we współczesnej mentalności wiernych Kościoła katolickiego praktycznie nie istnieje. Nawet jeśli się pojawia, to jest jakby przeźroczyste, bez treści, najczęściej utożsamiane po prostu z Watykanem.
Podajemy więc właściwą definicję tego terminu, kreśląc krótko i w sposób niezbędny właściwe mu konteksty [2]. Należy też na wstępie zaznaczyć, że aktualnym synonimem głównego znaczenia „Kaplicy Papieskiej” jest określenie „liturgia papieska”, jakkolwiek posiada ono znacznie mniej techniczny i precyzyjny charakter.
I. Kontekst historyczny
Powstanie terminu „Kaplica Papieska” jest zakorzenione historycznie w dziejach papiestwa i ma bezpośredni związek z niewolą awiniońską w XIV wieku, gdzie rezydowało siedmiu kolejnych Papieży. Był to wystarczający czas do zadomowienia się, a tym samym stworzenia odpowiedniej przestrzeni dla codziennych praktyk kultu Bożego. Bez wchodzenia w detale historyczne [3], mowa oczywiście o procesie przeniesienia tzw. liturgii stacyjnej oraz ceremonii sprawowanych przez Papieża jako Biskupa Rzymu w wąskie ramy Pałacu w Awinionie i tamtejszej kaplicy [4].
Po powrocie do Rzymu zachowano, a nawet rozwinięto stosowane praktyki, co w efekcie doprowadziło w XV wieku m.in. do powstania Kaplicy Sykstyńskiej (pośrednio) oraz (bezpośrednio) do redakcji całościowego papieskiego ceremoniału uwzględniającego, ujednolicającego i konstytuującego te praktyki [5]. Na podstawie renesansowego ceremoniału papieskiego po Soborze Trydenckim przygotowano Caeremoniale Episcoporum, którego pierwsza edycja ujrzała światło dzienne w 1600 roku [6]. Wydarzenia te określiły charakter liturgii rzymskiej, zwłaszcza sprawowanej przez Papieża, kardynałów i biskupów, aż do czasów Soboru Watykańskiego II [7].
II. Znaczenia terminu „Kaplica Papieska”
Określenie „Kaplica Papieska” posiada trzy znaczenia. W skrócie oznacza ono: a) miejsce sprawowania liturgii; b) sprawujących liturgię; c) samą liturgię. Wszystkie są ze sobą związane, do tego stopnia, że brak jednego z nich będzie wykluczał pozostałe [8].
Ad a. O Kaplicach Papieskich jako miejscach kultu w sensie właściwym mówimy wtedy, gdy mamy na myśli obiekty należące do Papieża, w których na co dzień sprawowane są papieskie liturgie. Będą to więc kaplice w Pałacu Apostolskim, szczególnie Sykstyńska (Cappella Sistina) i Paulińska (Cappella Paolina), w których dawniej sprawowane były „zwyczajne” (wynikające z temporału i sanktorału) i „nadzwyczajne” (związane z papieskimi prerogatywami i określonymi wydarzeniami jak np. konklawe) liturgie papieskie w ciągu roku.
Będą to też kaplice ufundowane lub bezpośrednio związane z papiestwem, w których jednak liturgii papieskich zwyczajowo nie sprawowano, jak np. Kaplica Sancta Sanctorum przy Bazylice św. Jana na Lateranie. Będą to wreszcie budynki sakralne pośrednio związane z Biskupem Rzymu rozsiane po całym świecie, na które ekstrapoluje się nazewnictwo. Niemniej w ścisłym sensie o Kaplicach Papieskich jako miejscach kultu mówimy w odniesieniu do tych przybytków, w których sprawowane są papieskie nabożeństwa i ceremonie angażujące współpracowników Namiestnika Chrystusa na ziemi.
Ad b. Cappella Papale służy również do określania oficjalnych członków Dworu (Domu) Papieskiego, którzy biorą udział w papieskich liturgiach. Dotyczy to zarówno duchownych, jak i świeckich (dawniej miało to szersze zastosowanie, zob. przypis nr 7). Innymi słowy jest to synonim Dworu (aktualnie Domu) Papieskiego. Warto zaważyć, że mimo reform, nadal w oficjalnej nomenklaturze funkcjonują określenia Cappella Papale (Pontificia) oraz Familia Pontificia [9].
Upraszczając, Kaplica Papieska obejmuje tych współpracowników Biskupa Rzymu, którzy biorą udział w jego oficjalnych czynnościach religijnych i duchowych wynikających z piastowanego przez niego urzędu, natomiast Rodzinę Papieską stanowią ci współpracownicy Ojca Świętego, którzy odpowiadają za doczesne kwestie jego egzystencji i działań. Różnica między Kaplicą a Rodziną Papieską była widoczna również w czasie sprawowanych liturgii, kiedy to – nieco upraszczając – w uroczystych pochodach członkowie Kaplicy Papieskiej poprzedzali Papieża, zaś członkowie Rodziny Papieskiej podążali za nim.
Kto więc należy do Papieskiej Kaplicy, a kto do Papieskiej Rodziny tworzącej Papieski Dwór (Dom) i jaka jest między nimi różnica? Odpowiadając ogólnie na to pytanie [10], należy odpowiedzieć, że do Kaplicy Papieskiej należą w pierwszej kolejności kardynałowie, następnie inni członkowie Państwa Watykańskiego i jego dykasterii, zgodnie z zajmowanymi stopniami hierarchii i godności (biskupi, prałaci), a także przełożeni zakonów i zgromadzeń, wreszcie proboszczowie rzymskich parafii. Dawniej do Kaplicy Papieskiej należeli również świeccy przedstawiciele społeczeństwa Rzymu, np. Książę Asystent, senatorowie i patrycjusze, którzy w czasie nabożeństw mieli niekiedy wyznaczone odpowiednie funkcje i/lub miejsca.
Rodzinę Papieską stanowili i do dziś stanowią zarówno duchowni, jak i świeccy. Do duchownych należą m.in. Wikariusz Generalny, Substytut ds. Ogólnych Sekretariatu Stanu, Kaznodzieja, Jałmużnik, ale też np. Protonotariusze Apostolscy lub Mistrzowie Ceremonii Papieskich. Do grona świeckich należą m.in. generałowie formacji zbrojnych (dziś tylko Gwardii Szwajcarskiej), Prokuratorzy Apostolscy, Radcy Państwa Watykańskiego, czyli ogólnie przedstawiciele dyplomacji, ale także osoby świeckie bezpośrednio wykonujące służbę dla Papieża [11].
Można więc stwierdzić, że „Kaplica Papieska” to dość ścisły termin określający konkretną instytucję kościelną związaną bezpośrednio z następcami św. Piotra i ich posługą [12]. Warto zauważyć więc, że skoro Kaplice Papieskie angażują Dwór (Dom) Papieski, to nie będą ich sensu stricto stanowić np. prywatne Msze sprawowane przez Następcę św. Piotra lub też nabożeństwa angażujące znaczną część Papieskiego Dworu (Domu), ale sprawowane bez Papieża lub bez jego mandatu (wyjątek stanowić będzie sediswakancja).
Ad c. Wbrew pozorom definicja Kaplicy Papieskiej w jej pierwszym i głównym znaczeniu jest dość ścisła, jakkolwiek w polskiej literaturze nie funkcjonuje powszechnie. Można w tym miejscu przywołać hasło Kaplica papiezka z Encyklopedji Kościelnej, gdzie czytamy (zachowana oryginalna pisownia): „Kaplica papiezka, Capella Pontificia, Capella papale, tak się nazywa nabożeństwo uroczyste, odprawiane przez Papieża, albo przynajmniej, gdy on obecny uroczyście temuż nabożeństwu, w assystencji kardynałów i prałatów dworu swojego” [13]. Jest to definicja w głównych rysach właściwa, ale niekompletna.
Swoistym dziełem referencyjnym w temacie liturgii papieskiej stała się – i w zasadzie do dziś nim jest – monumentalna encyklopedia Gaetano Moroniego, składająca się aż ze 103 tomów, czyli owiany sławą Dizionario di erudizione storico-ecclesiastica. Wyjątek z dwóch tomów jego dzieła dotyczący Kaplic Papieskich (hasło Cappelle pontificie, o papali, t. VIII, od s. 114 i t. IX do s. 122, oba tomy opublikowane w 1841 roku w Wenecji) został wydany osobno (również w 1841 roku przez tego samego wydawcę) pt. Le cappelle pontificie, cardinalizie e prelatizie. Opera storico-liturgica [14].
Definicja Kaplicy Papieskiej jest w obu pracach identyczna i brzmi: „Kaplice Papieskie to nazwa dana Nieszporom, Jutrzniom, Mszom śpiewanym i pontyfikalnym oraz innym świętym funkcjom, które sprawuje lub w których asystuje Ojciec Święty, w zgodzie z czcigodnymi rytami Kościoła rzymskiego, ze splendorem i zdobnością [własnymi dla] kościelnej świetności, wespół z Kardynałami, patriarchami, arcybiskupami, biskupami, prałatami, z większością przełożonych zakonów, z głównymi osobistościami rzymskiego magistratu, z Kurią Rzymską, Rodziną Papieską i innymi, którzy są tam honorowani. Tam, tj. w wystawnych większych kaplicach Pałaców Apostolskich, gdzie przebywa sam Papież, albo też w innych określonych bazylikach i kościołach Rzymu, podczas świąt, w dni zwykłe i uroczyste, jak też w nadzwyczajnych okolicznościach. Funkcje, nad którymi czuwają Mistrzowie Ceremonii, ministrowie asystujący w tychże kaplicach, jak też Papiescy Śpiewacy, pod nadzorem prałata kamerdynera, Prefekta Świętych Pałaców Apostolskich” [15].
Tak podana definicja jest dużo bardziej precyzyjna, niemniej nadal wymaga pewnego uzupełnienia. Z pomocą przychodzi Mons. Léon Gromier (1879-1965), kanonik Bazyliki Watykańskiej i pierwszy altarysta papieski, autor doskonałego komentarza do Caeremoniale episcoporum [16]. Już we wstępie czytamy: „Caeremoniale S.R.E. [Sanctae Romanae Ecclesiae, tj. Świętego Kościoła Rzymskiego], z którego po części wywodzi się C.E. [Caeremoniale episcoporum, tj. Ceremoniał biskupów], często mówi o kaplicy papieskiej, dla której został utworzony. Jeden z numerów Annuaire pontifical [Annuaire Pontifical Catholique], który przez czterdzieści jeden lat zachwycał duchowieństwo, definiował ją następująco: « Kaplica papieska obejmuje wszystkie osoby i wszystkie kolegia, które mają nadaną rangę w kaplicy papieskiej i są w związku z tym zobowiązane do brania udziału w uroczystych pochodach Ojca Świętego w [trakcie] jego funkcjach publicznych, konsystorzy, kaplic, procesji » [17]. Dopóki ktoś tego nie zrobi lepiej, postaram się podać bardziej satysfakcjonującą definicję. Tak też kaplica papieska to zgromadzenie świętego kolegium, episkopatu, prałatury, rodziny papieskiej, urzędników i dostojników, [zarówno] kościelnych, zakonnych, [jak] i świeckich, dla uroczystych funkcji liturgicznych sprawowanych przez Papieża lub w jego asyście, nawet jeśli wyjątkowo jest nieobecny, jak też w czasie sede vacante. Ma miejsce również w przypadku konsystorza publicznego, mimo, że nie jest to funkcja liturgiczna; miała też miejsce podczas kawalkady w dniu objęcia w posiadanie Bazyliki św. Jana na Lateranie przez nowego papieża. Widzimy więc, że kaplica papieska oznacza przede wszystkim miejsce, następnie to, co się tam dzieje, a w końcu tych, którzy biorą w tym udział” [18].
Intuicje Gromiera miały oparcie w dokumentach wydawanych przez Stolicę Apostolską, bowiem w 1943 roku Święta Kongregacja Ceremoniału opracowała dokument wręczany wszystkim kardynałom, w którym streszczone zostały dotyczące ich zasady papieskiego ceremoniału. Treść tego dokumentu, zatytułowanego Norme ceremoniali per gli Eminentissimi Signori Cardinali, jest z wielu względów istotna, ale tutaj zatrzymamy się przy definicji Kaplicy Papieskiej, którą podaje. Warto zauważyć, że współcześnie jest to jeden z nielicznych, jeśli nie jedyny znany oficjalny dokument Stolicy Apostolskiej sprzed Soboru Watykańskiego II, który w sposób techniczny opisuje to, czym jest Kaplica Papieska: „Przez Kaplice papieskie rozumie się Msze i Nieszpory lub inne uroczyste funkcje, które Papież celebruje, lub w których uczestniczy, lub w których normalnie by uczestniczył, nawet jeśli czasami z jakiegoś powodu nie interweniuje, w kaplicy Pałacu Apostolskiego lub w bazylikach i kościołach, z udziałem Świętego Kolegium Kardynałów, Episkopatu, Prałatury i tych, którzy przynależą do tej Kaplicy, a także te [nabożeństwa], które są sprawowane przez Święte Kolegium w czasie sediswakancji” [19].
III. Zakończenie
Kaplica Papieska „oznacza przede wszystkim miejsce, następnie to, co się tam dzieje, a w końcu tych, którzy biorą w tym udział”. Niech to zdanie z cytowanego wyżej fragmentu pracy Gromiera spuentuje merytoryczną zawartość tego opracowania. Zdajemy sobie sprawę, że zapewne wypadałoby opisać inne jeszcze kwestie związane z Kaplicami Papieskim, np. ich częstotliwość (zasadniczo i w sprzyjających warunkach kilkadziesiąt razy w roku), pojawiające się w ich czasie liturgiczne „osobliwości”, wpływ na biskupstwa, swego rodzaju przymioty czy też charakterystyczne cechy, itd. – zostawiamy jednak te tematy na inne okazje [20].
Należy w końcu zauważyć, że w związku z przemianami, które zaszły i nadal zachodzą w Kościele, zarówno pod względem historycznym, jak i urzędowym, dyplomatycznym, ceremonialnym, a zwłaszcza liturgicznym, podanie precyzyjnej definicji Kaplicy Papieskiej w jej wszystkich wymiarach może być nieco kłopotliwe. Niemniej fundament pozostaje ten sam: jest nim Papież – jego osoba, jego urząd, jego posługa.
POLECANE FILMY
POLECANE LEKTURY
- Charles Michael Baggs, The Papal Chapel Described and Illustrated from History and Antiquities, Rome 1839.
- Sherr, R. (2015). The papal chapel in the late fifteenth century. In A. Busse Berger & J. Rodin (Eds.), The Cambridge History of Fifteenth-Century Music (The Cambridge History of Music, pp. 446-462). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/CHO9781139057813.032.
PRZYPISY
[1] Urząd Papieskich Celebracji Liturgicznych do dziś regularnie wydaje tzw. libretti della celebrazione, czyli książeczki z tekstami liturgii (Ordo Missae, śpiewy, modlitwy, etc.), w których używa się określenia Cappella Papale. Przykładowo: „Pasterka” w dniu Bożego Narodzenia w 2022 roku. Od mniej więcej dwóch dekad książeczki te zaczęły być drukowane w większym nakładzie, tj. docelowo dla wszystkich uczestników celebracji, później także umieszczane na stronie internetowej Stolicy Apostolskiej. Archiwum Urzędu Papieskich Celebracji Liturgiczny pozwala konsultować książeczki od 2009 roku. Dawniej były one drukowane w mniejszym nakładzie i dystrybuowane wśród członków korpusów dyplomatycznych; przygotowywano je w języku francuskim, czyli języku dyplomacji. Książeczki sprzed Wielkiego Jubileuszu Roku Pańskiego 2000, a zwłaszcza te drukowane w czasie pontyfikatów poprzedników polskiego papieża, są trudno dostępne, choć pojawiają się niekiedy w ofercie zagranicznych antykwariatów (najstarsze egzemplarze do jakich udało się nam dotrzeć pochodzą z czasów pontyfikatu Piusa XII).
[2] Zwracamy tutaj uwagę przede wszystkim na wymiar liturgiczny papieskiego ceremoniału i tradycji rzymskich. Wymiar dyplomatyczny lub państwowy ma dla nas w tym miejscu znaczenie drugorzędne. Ponadto sam omawiany termin był i jest używany przede wszystkim w swoim znaczeniu praktycznym, tj. w kontekście lex orandi czy też praxis Kościoła. Naszym zamiarem jest jednakowo zachowanie popularyzacyjnego charakteru tego tekstu.
[3] Literatura na ten temat jest bogata. Zasygnalizujmy tylko przykładowe opracowanie historyczne pozwalające zapoznać się z elementami procesu powstawania Kaplicy Papieskiej: P.-.Y Le Pogam, De la « Cité de Dieu » au « Palais du Pape » : Les résidences pontificales dans la seconde moitié du XIIIe siècle (1254-1304), Publications de l’École française de Rome, Rome 2005. Jeśli chodzi bezpośrednio o liturgię papieską, to nieocenione pozostają prace autorstwa M. Dykmansa: Le cérémonial papal de la fin du Moyen-Âge à la Renaissance, t. I-IV: Le cérémonial papal du XIIIe siècle (1977), De Rome en Avignon ou le cérémonial de Jacques Stefaneschi (1981), Les textes avignonnais jusqu’à la fin du grand schisme d’Occident (1983), Le Retour à Rome ou le cérémonial du patriarche Pierre Ameil (1985), Institut Historique Belge de Rome, Bruxelles-Rome.
[4] „Quando i Papi andarono ad Avignone, non dimenticarono di essere Vescovi di Roma. Questo significava sul piano liturgico e sul piano cerimoniale una cosa fondamentale: riprendere tutta la tradizione liturgica romana all’interno di u ambiente nuovo, dove non c’erano più i luoghi della tradizione: le celebrazioni romane che il Papa compiva nelle chiese dell’Urbe passarono nelle cappelle di palazzo e divenero così le cappelle papali. (…). I Papi cominciarono a celebrare in modo continuativo e con un clero stabile, e non quello occasionale delle stationes. Era questa la cosidetta 'Cappella Papale'”, A. Gagliarducci, S. Sanchirico, Linguaggi pontifici. Storia, significati, protocollo della più antica instituzione del mondo, Savona 2022, s. 25.
[5] M. Dykmans, L’oeuvre de Patrizi Piccolomini ou le cérémonial papal de la première Renaissance, 2 vol, „Studi e testi” 293-294, Biblioteca Apostolica Vaticana, Città del Vaticano 1980-1982.
[6] J. Nabuco, J. La liturgie papale et les origines du Cérémonial des Évêques, w: Miscellanea liturgica in honorem L. Cuniberti Mohlberg, t. I, Roma 1948, s. 283-300; B.K. Krzych, Od ceremoniału papieskiego do ceremoniału biskupiego. Wpływ renesansowej Cappella Papale na liturgiczny rytm życia stolic biskupich, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, 73(4), s. 293-308.
[7] Przez analogię stosowano też określenia „Kaplica Kardynalska”, „Kaplica Biskupia” lub też „Kaplica Prałacka”, na co wskazuje choćby tytuł cytowanego dalej dzieła Gaetano Moroniego. Kaplice Kardynalskie funkcjonowały w przestrzeni Rzymu i desygnowały liturgie sprawowane przez kardynałów z udziałem kolegium kardynalskiego lub jego większości poza kaplicami Pałaców Papieskich.
[8] Od momentu reform Pawła VI te zależności się rozmywają. Chodzi zarówno o reformę liturgiczną, jak i reformę Dworu Papieskiego (motu proprio Pontificalis Domus z 1968 roku), a także bardziej szczegółowe zarządzenia, np. motu proprio Peculiares Ius z 1966 roku dotyczące korzystania przez innych duchownych z ołtarzy należących do Papieża.
[9] Współcześnie – w kontekście funkcjonowania Domu Papieskiego – używa się raczej określenia Cappella Pontificia, w odróżnieniu od Cappella Papale, które służy do określania liturgii papieskich, przynajmniej w oficjalnych dokumentach (zob. przypis nr 1, ale także np. Konstytucję Apostolską Praedicate Evangelium z 2022 roku, zwłaszcza art. 228 § 1).
[10] Szczegółowe listy wykraczałyby poza ramy tego tekstu. Można się z nimi zapoznać w opracowaniach (np. w dostępnej online Enciclopedia Italiana, którą ufundowali Giovanni Treccani i Giovanni Gentile, na włoskiej Wikipedii; lub też w dziełach cytowanych w tym opracowaniu), a przede wszystkim w Annuario Pontificio, czyli roczniku statystycznym Stolicy Apostolskiej wydawanym od ponad 100 lat. Stosowne wyliczenia zawiera również motu proprio Pontificalis Domus Pawła VI wspominane wyżej w przypisie nr 8.
[11] W sieci internetowej można z łatwością znaleźć publikacje na temat Dworu Papieskiego, głównie wpisy w encyklopediach, które mogą też nakierować na odpowiednią bibliografię; można również natrafić na dawne ilustrowane opisy Dworu Papieskiego, np. G. Capparoni, Raccolta Della Gerarchia Eccclesiastica, Roma 1827.
[12] Dla zainteresowanych tematem polecamy dwie publikacje rozwijające tematykę Kaplicy Papieskiej jako instytucji. Po pierwsze – popularną publikację stanowiącą zapis rozmów włoskiego dziennikarza z byłym papieskim ceremoniarzem i znawcą watykańskiego ceremoniału oraz protokołu: A. Gagliarducci, S. Sanchirico, Linguaggi pontifici, op. cit. Po drugie – wykład, który wygłosiła dr Caterina Cappucci w murach Gregorianum w dniu 10 marca 2023 roku zatytułowany: La Cappella papale: origine e sviluppo di un’istituzione della Curia romana (sec. XII-XIII).
[13] Encyklopedja Kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego z licznemi jej dopełnieniami, t. IX, wyd. M. Nowodworski, Warszawa 1876, s. 543. Całe hasło zajmuje 37 stron (kończy się na s. 580) i jest zasadniczo streszczeniem dzieła H. Fisquet, Actes et histoire du Concile oecuménique de Rome etc., t. III: Histoire liturgique et descriptive des chapelles papales tenues pendant l’année dans les diverses eglises de Rome, Paris 1871. Jest to więc skrótowy wykład papieskich ceremonii na cały rok kościelny. Jak słusznie zauważa autor hasła, zaprzestano sprawowania „tych pięknych obrzędów” ze względu na zajęcie Rzymu przez wojsko włoskie w 1870 roku. Jak się później okaże był to w praktyce koniec dawnych tradycji, bowiem po podpisaniu „Traktatów laterańskich” w 1929 roku Papieże nie powrócili do dawnej regularności Kaplic Papieskich. Historia celebracji Kaplic Papieskich wymaga osobnego szczegółowego przedstawienia.
[14] Książka Moroniego została przetłumaczona na język francuski i została poszerzona przez tłumacza o liczne dodatki i dopowiedzenia: G. Moroni, Histoire des chapelles papales, tłum. A. Manavit, Paris 1846. Definicja Kaplicy Papieskiej z tego wydania została podana po polsku po raz pierwszy w pracy: B.K. Krzych, Historia, źródła i ceremonie solennej Mszy papieskiej według usus antiquior, „Christianitas” 52 (2013), s. 179-180: „Nazywamy kaplicami papieskimi Nieszpory, modlitwy poranne, Msze śpiewane i inne kościelne ceremonie, w jakich udział bierze Najwyższy Pasterz lub jakie on sam sprawuje według czcigodnych rytów Kościoła rzymskiego w obecności kardynałów, patriarchów, arcybiskupów i prałatów jak i wielkiej liczby generałów zakonów religijnych oraz pierwszych dygnitarzy Dworu Papieskiego i Rodziny papieskiej” (s. 180).
[15] G. Moroni, Le cappelle pontificie, op. cit., s. 1; idem, Dizionario, op. cit., t. VIII, s. 114-115: „Cappelle Pontificie, o papali. Cosi chiamansi i vesperi, i matutini, le messe cantate, i pontificali, e le altre sagre funzioni, che coi venerabili riti della romana Chiesa, e collo splendore e decoro di ecclesiastica magnificenza, celebra, o alle quali assiste il sommo Pontefice, in uno coi Cardinali, patriarchi, arcivescovi, vescovi, e prelati, colla maggior parte de’capi degli Ordini religiosi, e primarii personaggi del magistrato di Roma, e curia romana, famiglia Pontificia, ed altri, che vi hanno onorevole luogo; cioè nelle sontuose Cappelle maggiori dei palazzi apostolici, ove risiede il medesimo Pontefice, od in alcune determinate basiliche, e chiese di Roma, per festivita, e tempi ordinarii, e solenni, e per circostanze anco straordinarie; funzioni che, intimate dai Pontificii cursori, sono dirette, e regolare dai maestri delle cerimonie, dai ministri assistenti alle stesse Cappelle, e dai cappellani cantori Pontificii, colla sopraintendenza del prelato maggiordomo, prefetto de’ sagri palazzi apostolici”.
[16] L. Gromier, Commentaire du Caeremoniale episcoporum, Paris 1959. Dzieło to pozwala czytelnikom rozsmakować się w autentycznej romanitas.
[17] Gromier nie podaje dokładnego źródła. Tę samą definicję znajdujemy np. w: Almanach de l’Action sociale catholique, Action Catholique, Quebec 1942 (rok 26), s. 53. Było to wydawnictwo wzorowane na Annuaire Pontificial Catholique.
[18] Ibid., s. 11: „Le Cæremoniale S.R.E., d’où sort en partie le C.E., conduit à parler souvent de la chapelle papale, pour laquelle il fut fait. Un « Annuaire pontifical », qui pendant quarante et un ans fit les délices du clergé, la définissait comme suit : « La chapelle papale comprend toutes les personnes et tous les collèges qui ont leur rang marqué dans la chapelle papale et doivent, en cette qualité, faire cortège au souverain pontife dans ses fonctions publiques, consistoires, chapelles, processions. » Je tâche d’en donner une définition plus satisfaisante, en attendant qu’on fasse mieux. Ainsi : La chapelle papale est l’assemblée du sacré-collège, de l’épiscopat, de la prélature, de la famille pontificale, d’officiers et de dignitaires, ecclésiastiques, religieux et laïques, pour les fonctions liturgiques solennelles avec célébration ou assistance du pape, même célébrées en son absence occasionnelle, même célébrées sede vacante. Elle a lieu également pour le consistoire public, quoique fonction non liturgique ; elle avait lieu pour la cavalcade à la prise de possession de la basilique Saint-Jean de Latran par le nouveau pape. On voit que chapelle papale désigne d’abord un lieu, ensuite ce qui s’y fait, enfin ceux qui y participent”.
[19] „Per Cappelle papali s’intendono le Messe e i Vespri o quelle altre solenni funzioni che celebra o alle quali assiste o di solito assisterebbe, anche se casualmente talvolta non intervenga, il Sommo Pontefice, nella cappella dei Palazzi Apostolici o nelle basiliche e chiese, con la partecipazione del Sacro Collegio dei Cardinali, dell’Episcopato, della Prelatura e di quanti hanno luogo nella Cappella stessa, e quelle che si celebrano dal Sacro Collegio in tempo di Sede vacante” (Norme ceremoniali, op. cit., s. 19-20).
[20] Kwestie te będziemy chcieli podejmować w kolejnych wpisach. Jeśli nasi P.T. Czytelnicy chcieliby przeczytać teksty na konkretny temat, mogą nam to zasygnalizować (informacje kontaktowe znajdują się w zakładce „Informacje”). PAX+
