Jak mogła wyglądać tiara papieska Pawła VI?

Die 11 ianuarii Anno Domini 2024
Sancti Hygini Papæ et Martyris
Sexta die infra Octavam Epiphaniæ

Ostatnim koronowanym papieżem był Paweł VI. Liturgia, która odbyła się na Placu św. Piotra w dniu 30 czerwca 1963 roku była wyjątkowa nie tylko ze względu na miejsce jej sprawowania oraz uproszczenia wprowadzone względem zwyczajowego ceremoniału, ale też z uwagi na tiarę, którą koronowano Biskupa Rzymu. Do dziś sposób wykonania tej papieskiej korony – w prostym i nowoczesnym stylu – potrafi podnieść temperaturę niejednej dyskusji, również wśród znawców sztuki i rzemiosła. Niewątpliwie na tle potrójnych koron papieskich używanych przez wcześniejsze stulecia, tiara Pawła VI wyróżnia się zarówno pod względem kształtu, jak i zdobnictwa.

Po wyborze na tron Piotrowy kardynała Giovanniego Battisty Montiniego, arcybiskupa Mediolanu, zdecydowano, że uroczysta koronacja nowego papieża odbędzie się w dniu 30 czerwca 1963 roku, tj. dziewięć dni po tym, jak świat usłyszał Habemus Papam! To niewiele czasu, by wykonać dzieło artystyczne pokroju tiary, a przed takim zadaniem stanęli członkowie słynnej już wtedy mediolańskiej Szkoły Fra Angelico (Scuola Beato Angelico) – zostało ono im powierzone, po tym jak wierni z archidiecezji mediolańskiej zapragnęli podarować i ufundować „swojemu” papieżowi nową potrójną koronę.

Fragment z artykułu: Co się stało z papieską tiarą?

W imieniu wiernych archideicezji mediolańskiej tiarę sfinansowało Kolegium Miejskie Parafii Mediolańskich (Collegio Urbano dei Parroci Milanesi). Prace w Szkole Fra Angelico były intensywne, o czym świadczą zachowane szkice i projekty tiary Pawła VI. Niemniej wybór padł na najbardziej nowoczesny i jednocześnie najbardziej surowy pomysł.

Do dziś istnieje wiele żartobliwych określeń o konotacjach militarnych używanych w stosunku do tiary Pawła VI. Są one raczej bezpodstawne, a nawet absurdalne, mimo faktu trwania tzw. zimnej wojny (1947-1991) oraz doświadczenia dwóch wojen światowych (w jaki sposób tiara w kształcie pocisku balistycznego miałaby świadczyć o chęci dążenia do międzynarodowego pokoju?). Wedle innej interpretacji tiara miała nazwiązywać do podboju kosmosu (pierwszy udany lot kosmiczny miał miejsce w 1944 roku, w 1957 roku umieszczono na orbicie ziemskiej pierwszego satelitę, natomiast w 1961 roku wysłano w kosmos pierwszego człowieka). Dzieło miałoby być symbolem powszechności Kościoła oraz uniwersalizmu dzieła zbawczego Chrystusa. Niemniej w żadnych materiałach i publikacjach poświęconych tiarze Pawła VI próżno szukać tego typu eksplikacji lub egzegezy.

Tiarę wykonano z posrebrzanego metalu o teksturze florenckiej. Posiada ona w rzeczywistości nie tradycyjne trzy, ale cztery korony: trzy złote pasy wysadzane drogocennymi klejnotami oraz pas z 24 pozłacanych metalowych lilii, każda również z klejnotem. Tiarę wieńczy pozłacany krzyż. Posiada ona również zwyczajowe tzw. vittae (wstęgi) z jedwabiu obszyte złotem, przyozdobione perłami i zakończone frędzlami – na obu jest wyszyty herb Pawła VI. Kamienie z trzech złotych pasów mają nieprzypadkowe kolory: dolne są białe i symbolizują wiarę, środkowe są zielone i symbolizują nadzieję, zaś te umieszczone najwyżej mają kolor czerwony i oznaczają miłość. Ponadto lilie użyte na podstawie odnoszą się do lilii znajdujących się w herbie Montiniego – wraz z białymi kamieniami symbolizują one czystość oraz nawiązują do utrwalonej w średniowieczu palety papieskich kolorów (papież nosi się na biało, ponieważ jest na ziemi Wikariuszem samego Chrystusa). Widać więc z jednej strony liczne nawiązania do tradycyjnego kanonu, z drugiej próbę innowacyjnego podjęcia tematu z punktu widzenia arsytycznego.

Jak jednak zostało wspomniane: tiara Papieża Pawła VI mogła wyglądać znacznie inaczej. W archiwum mediolańskiej Szkoły Fra Angelico (Scuola Beato Angelico) przechowywane są szkice, które powstawały w czerwcu 1963 roku. Obok projektów bliźniaczych do finalnego, rozważano również pomysły bardziej zakorzenione w tradycji, było one jednak wyraźnie mniej liczne. Szkice zostały zaprezentowane w 2022 roku podczas wystawy „Święte Znaki. Sto lat Szkoły Fra Angelico” (Segni Sacri. I cento anni della Scuola Beato Angelico) zorganizowanej w ADI Design Museum w Mediolanie.

Prezentujemy galerię zdjęć pięciu szkiców tiary Pawła VI ze Szkoły Fra Angelico, które w czasie trwania wystawy Segni Sacri wykonał Nicola De Grandi z Mediolanu. Dziękujemy za ich udostępnienie i wyrażenie zgody na publikację. Oto jak mogła wyglądać tiara Papieża Pawła VI:

Prezentowane szkice wskazują dość wyraźnie, że szybko zdecydowano się na konkretny kształt tiary (szerszy dół, podłużny kształt, cztery rzędy koron), odchodzący od baroku, ale historycznie również uzasadniony i więcej czasu poświęcono na dopracowywanie szczegółów (rodzaj koron, zdobnictwo, dobór kamieni szlachetnych, etc.). Można więc stwierdzić, że artyści ze Szkoły Fra Angelico zrealizowali własny i konsekwentnie dopracowywany pomysł na wykonanie papieskiej tiary – ostatniej, której użyto do koronacji Biskupa Rzymu.

POLECANE FILMY

POLECANE LEKTURY

1. Co się stało z papieską tiarą?, Caeremoniale Romanum, 11 grudnia 2023.
2. The Last Tiara Used in a Papal Coronation (Made by Scuola Beato Angelico in Milan), Liturgical Arts Journal, 9 lutego 2022.
3. A Moment in History: The Coronation Tiara of Pope Paul VI, Basilica of the National Shrine of the Immaculate Conception, 6 lutego 2020.
4. L’Osservatore Romano della Domenica, 7 Luglio 1963, n. 27 (1520) – La Tiara Pontificale sul capo di Paolo VI.