Ordines Romani

Porządki rzymskie (Ordines Romani) to, jak sama nazwa wskazuje, liturgiczne pisma porządkowe mające swoje źródło w liturgii rzymskiej (papieskiej). Opisują one przebieg różnych obrzędów liturgicznych (Msza święta, sprawowanie Sakramentów, koronacje) – przede wszystkim pod względem ceremonialnym. Funkcjonowały więc jako uzupełnienie ksiąg zawierających modlitwy liturgiczne (głównie starożytne Sakramentarze).

Przyjmuje się, że najstarsze Porządki Rzymskie powstały na przełomie VII i VIII wieku. Były tworzone i spisywane przede wszystim na terenie Italii i Frankonii do X wieku. Zanikły w związku z powstaniem Pontificale Romano-Germanicum, jakkolwiek przez pewien czas nadal były w użyciu. Można powiedzieć, że zostały „wchłonięte” i „przyswojone” przez rzymskie prototypy potrydenckich ksiąg liturgicznych (Pontificale Romanum, Rituale Romanum, Missale Romanum, Caeremoniale Episcoporum), a także równocześnie wyparte przez coraz bardziej szczegółowe księgi i kolekcje tekstów.

Ordines Romani są pomnikami średniowiecznej liturgii rzymskiej. Stanowią nieocenione źródło wiedzy zarówno dla liturgistów, jak i historyków oraz teologów, o czym świadczą nadal prowadzone badania i publikowane studia (przykładowo uczeni nadal wnikliwie dyskutują nad manuskryptami oraz wpływem na rozwój rytu rzymskiego Ordo Romanus Primus opisującego ceremonie solennej Mszy papieskiej).

Po raz pierwszy teksty Porządków Rzymskich opublikował Melchior Hittorp (1525-1584) pod nazwą Ordo romanus vulgatus w swoim dziele De Divinis Catholicae Ecclesiae Officiis ac Ministeriis, Varii Vetustorum Aliquot Ecclesiae Patrum ac Scriptorum Libri (Kolonia 1568). Benedyktyni Jean Mabillon (1632-1707) i Michel Germain opracowali po raz pierwszy Ordines Romani w sposób systematyczny, publikując ich piętnaście w drugim tomie słynnego Museum Italicum (Paryż 1678-1689): Musei Italici Tomus II complectens Antiquos Libros Rituales Sanctae Romanae Ecclesiae Cum Commentario Praevio in Ordinem Romanum (ich numeracja funkcjonowała w późniejszej literaturze liturgicznej). Kolejnym autorem, który zwrócił na nie uwagę był Edmond Martène (1654-1739) znany ze swojego opracowania De Antiquis Ecclesiae Ritibus (Rouen 1700-1702).

Jednak dopiero oratorianin Michel Andrieu (1886-1956), dzięki inspiracji księdza Louisa Duchesne (1843-1922), dokonał krytycznego opracowania aż pięćdziesięciu Porządków Rzymskich, czemu poświęcił kilkadziesiąt lat profesorskiej pracy (ostatni tom ukazał się już po jego śmierci). Dzieło to do dziś stanowi jedno z dwudziestowiecznych opus magnum historii liturgii rzymskiej i dla badaczy z całego świata jest nadal un ouvrage de référence.

—

W duchu idei otwartej nauki udostępniamy komplet pięciu tomów dzieła Les Ordines Romani du haut moyen âge profesora Michela Andrieu. Mamy nadzieję, że pomoże to nie tylko zawodowym uczonym, ale i amatorom, a zarazem pasjonatom liturgii, badać oraz rozmiłowywać się w kulcie publicznym sprawowanym przez Kościół i w Kościele. Bonum est diffusivum sui esse! Ut in omnibus Deus glorificetur!

—

Dla ułatwienia nawigacji oraz pracy opracowaliśmy uproszczoną tabelę z listą wszystkich Ordines Romani według numeracji Michela Andrieu, wskazywanymi (najczęściej przybliżnymi) datami i miejscami ich powstania oraz obrzędami, które opisują lub wskazaniami, jakie zawierają¹.

Numer	Zawartość	Data powstania	Miejsce powstania
I	Uroczysta Msza Papieża	690-700	Rzym
II	Dodatek do I	690-700	Rzym
III	Dodatek do I	690-700/750	Rzym / Frankonia
IV	Recenzja I	790-800	Frankonia
V	Recenzja I	850-900	Nadrenia
VI	Recenzja I	850-900	Metz (?)
VII	Canon Missae	IX w.	Frankonia
VIII	Szaty pontyfikalne	850-900	Frankonia
IX	Msza biskupa	880-900	Frankonia
X	Msza biskupa	900-950	Moguncja (?)
XI	Chrzest święty	VII w. (550-600+)	Rzym
XII	Ordo oficjum	700-750	Rzym
XIII	Ordo czytań oficjum	VII-XI w.	Kraje frankońskie
XIV	Ordo czytań w Bazylice św. Piotra	650-700	Rzym
XV	Capitulare ecclesiastici ordinis	775-800	Kraje frankońskie
XVI	Instructio ecclesiastici ordinis	775-780	Kraje frankońskie
XVII	Breviarium ecclesiastici ordinis	780-800	Kraje frankońskie
XVIII	Brewiarz monastyczny	775-780	Kraje frankońskie
XIX	Ordo posiłku monastycznego	775-780	Kraje frankońskie
XX	Ordo święta Oczyszczenia NMP	VIII w.	Kraje frankońskie
XXI	Litaniae Maiores	VIII w.	Kraje frankońskie
XXII	Ordo Wielkiego Postu	780-800	Kraje frankońskie
XXIII	Wielki Czwartek i Wielka Sobota	700-750	Rzym
XXIV	Oficjum Wielkiego Tygodnia (śr.-sob.)	750-800	Kraje frankońskie
XXV	Błogosławieństwo Paschału	800-850	Kraje frankońskie
XXVI	Oficjum nocne Triduum Sacrum	750-775	Rzym
XXVII	Dodatek do XXVI	700-750 (?)	Kraje frankońskie
XXVIII	Niedziela w Oktawie Paschy / Wigilia Pasch.	800 / VI-VII w.	Kraje frankońskie / Rzym
XXIX	Monastyczne ordo Wielkiego Tygodnia (od czw.)	870-890	Kraje frankońskie
XXX	Ordo Wielkiego Tygodnia (czw.-sob.)	750-800	Kraje frankońskie
XXXI	Ordo Oficjum Niedzieli w Oktawie Paschy	850-900	Kraje frankońskie
XXXII	Triduum Sacrum (ordo)	880-900	Kraje frankońskie
XXXIII	Triduum Sacrum (ordo)	X w.	Kraje frankońskie
XXXIV	Święcenia kapłańskie	750	Rzym
XXXV	Święcenia kapłańskie i biskupie	900-1000	Kraje frankońskie / Rzym
XXXVI	Stopnie hierarchii rzymskiej	880-900	Rzym
XXXVII	Święcenia kapłańskie (Kwartale Dni Modlitw)	800-900 / 825	Kraje frankońskie / Nadrenia
XXXVIII	Święcenia kapłańskie (Kwartale Dni Modlitw)	940	Nadrenia
XXXIX	Święcenia w Kościele Rzymskim	790-800	Rzym
XL	Święcenia biskupie	VI w.	Rzym
XLI	Galijskie ordo dedykacji kościoła	750-775	Kraje frankońskie
XLII	Rzymskie ordo dedykacji kościoła i złożenia relikwii	700-750	Rzym
XLIII	Ordo przeniesienia relikwii	790-800	Kraje frankońskie
XLIV	Ordo de diligentia do św. Piotra	790	Rzym
XLV	Koronacja cesarza	900	Kraje frankońskie / Rzym
XLVI	Koronacja cesarza	1050	Kraje frankońskie
XLVII	Koronacja cesarza	1050	Kraje frankońskie
XLVIII	Msza koronacyjna cesarza	1050	Kraje frankońskie
XLIX	Pogrzeb	VII w.	Rzym
L	Porządek roku liturgicznego	950	Germania

1. _{Opracowane również na podstawie: Bogusław Nadolski, Wprowadzenie do liturgii, Kraków 2004, s. 335-337.} ↩︎

—

POLECANE LEKTURY

1. Łukasz Żak, Ordo Romanus I – polskie tłumaczenie, „Roczniki Teologiczne Warszawsko-Praskie” 18(2023), s. 137-189.
2. Arthur Robert Westwell, The Dissemination and Reception of the Ordines Romani in the Carolingian Church, c.750-900, dysertacja doktorska, University of Cambridge, 2018.
3. Eric Palazzo, Histoire des livres liturgiques, vol. 1. Le Moyen Âge : des origines au XIIIe siècle, Paris 1993 / History of Liturgical Books from the Beginning to the Thirteenth Century, Collegeville 1998.
4. Cyrille Vogel, Introduction aux sources de l’histoire du culte chrétien au Moyen Âge, Spoleto 1975 / Medieval Liturgy. An Introduction to the Sources, Washington 1986.
5. Cyrille Vogel, L’œuvre liturgique de Mgr M. Andrieu. Un bilan provisoire, „Revue des sciences religieuses” 31(1957), s. 7-19.
6. Cyrille Lambot, Les «Ordines Romani» du haut moyen age édités par Mgr Michel Andrieu, „Revue Bénédictine” 62(1952), s. 302-306.